การพัฒนารูปแบบกระบวนการยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน

Abstract

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและพัฒนารูปแบบกระบวนการยุติธรรมเชิงสมานฉันท์โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน โดยได้ทำการศึกษารูปแบบการดำเนินงานของศูนย์ยุติธรรชุมชนตำบลแม่ตื่น อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ และรูปแบบการดำเนินงานการจัดการปัญหาที่มีผลกระทบต่อชุมชนของหมู่บ้านที่ตั้งอยู่ใกล้เคียงศูนย์ยุติธรรมชุมชนตำบลแม่ตื่น ได้แก่ หมู่ที่ 2 บ้านแม่ตื่นน้อย หมู่ที่ 5 บ้านห้วยหล่อดูก หมู่ที่ 15 บ้านห้วยดินหม้อ และ หมู่ที่ 3 บ้านแม่ตื่นน้อย ทั้งนี้ ได้อาศัยระเบียบวิจัยเชิงคุณภาพ ผลการวิจัยพบว่า ศูนย์ยุติธรรมชุมชนตำบลแม่ตื่น อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ในขั้นต้นนั้น ยังไม่สามารถใช้รูปแบบกระบวนการยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ ที่ชุมชนสามารถมีส่วนร่วมในการจัดการปัญหาที่มีผลกระทบต่อชุมชน เนื่องจากผู้ทำหน้าที่ประจำศูนย์ขาดความความเข้าใจในบทบาทหน้าที่การดำเนินงานของศูนย์ ควรมีการแต่งตั้งผู้ทำหน้าที่ประจำศูนย์ ให้แก่ผู้ที่มีความรู้ความสามารถในการแก้ไขปัญหาในชุมชนของแต่ละหมู่บ้านอย่างทั่วถึง และควรมีการประชาสัมพันธ์ให้แก่ประชาชนในชุมชนตำบลแม่ตื่นให้ได้ทราบถึงบทบาทหน้าที่การดำเนินงานของศูนย์เพื่อช่วยเหลืออำนวยความยุติธรรมให้แก่ประชาชนในชุมชน อนึ่ง เมื่อได้ศึกษาถึงปัญหาที่มีผลกระทบต่อชุมชนของหมู่บ้านที่ตั้งอยู่ใกล้เคียงศูนย์ยุติธรรมชุมชนตำบลแม่ตื่น ทั้ง 4 หมู่บ้าน พบปัญหาที่สำคัญได้แก่ 1. ปัญหายาเสพติด 2. ปัญหาการทะเลาะวิวาท 3. ปัญหาผลประโยชน์ในที่ดิน และ 4. ปัญหาหนี้สิน จึงได้นำปัญหาเหล่านี้เข้าสู่การค้นหารูปแบบวิธีการแก้ไขปัญหา โดยให้แต่ละหมู่บ้านนำเสนอวิธีการแก้ไขปัญหา ซึ่งพบว่าในแต่ละหมู่บ้านมีรูปแบบการแก้ไขปัญหาโดยใช้กระบวนการยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ ที่คล้ายคลึงกัน มีผู้นำชุมชน กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ของแต่ละหมู่บ้านเป็นแกนนำที่สำคัญ ใช้รูปแบบการประนอมข้อพิพาทเป็นหลักเพื่อการอำนวยความยุติธรรม มีระบบการสอดส่องโดยชุมชน มีกฎหมู่บ้าน มีวิธีการเยียวยาชดใช้การกระทำความผิด มีการฟื้นฟูสภาพจิตใจเพื่อให้กลับตัวแก้ไข การคืนความสัมพันธ์ ซึ่งสิ่งเหล่านี้ถือเป็นรูปแบบกระบวนการยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ซึ่งประชาชนในหมู่บ้านทั้ง 4 หมู่บ้าน ได้มีส่วนร่วมเพื่อการแก้ไขปัญหาของชุมชนตำบลแม่ตื่น ซึ่งศูนย์ยุติธรรมตำบลแม่ตื่นสามารถนำผลที่ได้จากการศึกษานี้ไปพัฒนาเป็นรูปแบบการการดำเนินงานของศูนย์ยุติธรรมชุมชน อย่างไรก็ตาม หน่วยงานส่วนกลางที่เกี่ยวข้องควรทำการติดตามประเมินผลการดำเนินงาน และให้การสนับสนุนส่งเสริมแนะนำแนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับการแก้ไขปัญหาต่างๆ ความรู้ทางกฎหมายและควรเพิ่มช่องทางการติดต่อประสานงานระหว่างหน่วยงานส่วนกลางกับศูนย์ฯ ในกรณีที่เกิดปัญหา เพื่อให้ศูนย์ยุติธรรมชุมชนตำบลแม่ตื่นสามารถดำเนินการให้ความช่วยเหลืออำนวยความยุติธรรมแก่ชุมชนได้ต่อไป