โครงการศึกษาการมีส่วนร่วมของชุมชน เยาวชน และภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อการติดตามและอนุรักษ์ ความหลากหลายและทรัพยากรน้ำ ในพื้นที่ลุ่มน้ำยวมจังหวัดแม่ฮ่องสอน

Abstract

การศึกษาการติดตามตรวจความหลากหลายทางชีวภาพ และการใช้เป็นดัชนีสอบคุณภาพน้ำโดยใช้สิ่งมีชีวิตประกอบไปด้วย ไดอะตอมพื้นท้องน้ำ สาหร่ายขนาดใหญ่ แพลงก์ตอนพืช แพลงก์ตอนสัตว์ และแมลงน้ำ ร่วมกับปัจจัยทางกายภาพและเคมีอย่างง่ายในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่ยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน ทำการเก็บตัวอย่างจำนวน 3 จุด ทำการศึกษา คือ จุดที่ 1 MY1 ตำบลแม่ลาน้อย อำเภอแม่ลาน้อย จุดที่ 2 MY2 บ้านน้ำดิบ ตำบลแม่สะเรียง อำเภอแม่สะเรียง จุดที่ 3 MR3 บ้านผาผ่า ตำบลผาผ่า อำเภอสบเมย พบสาหร่ายขนาดใหญ่ทั้งหมด 15 ชนิด ไดอะตอมพื้นท้องน้ำ 15 ชนิด แพลงก์ตอนพืช 20 ชนิด แพลงก์ตอนสัตว์ 20 ชนิด พบแมลงน้ำทั้งหมดจำนวน 663 ตัว 22 วงศ์ 7 อันดับ ส่วนค่าการใช้ สาหร่ายขนาดใหญ่ แพลงก์ตอนพืช และแมลงน้ำ เป็นดัชนีบ่งชี้ความอุดมสมบูรณ์และคุณภาพน้ำของแม่น้ำยวม พบว่ามีความหลากหลายในระดับปานกลางค่อนข้างน้อยเมื่อเทียบกับแหล่งน้ำอื่นในพื้นที่ภาคเหนือ ส่วนคุณภาพน้ำซึ่งประเมินคุณภาพน้ำทางชีวภาพ โดยใช้ ASPT, AARL-PC และ AARL-PP Sore สามารถสรุปได้ว่า จุด MY1 จัดเป็นแหล่งน้ำประเภทที่ 2-3 คือคุณภาพน้ำปานกลางค่อนข้างดี จุด MY2 และ MY3 จัดเป็นแหล่งน้ำประเภทที่ 3 คือคุณภาพน้ำประเภทปานกลาง ส่วนในคุณภาพน้ำในลำน้ำยวมพบว่ามีคุณภาพโดยรวมอยู่ในเกณฑ์ปานกลางจากการวิเคราะห์คุณภาพน้ำจากมาตรฐานคุณภาพน้ำในแหล่งน้ำผิวพบว่าแม่น้ำแม่สะเรียงได้จัดอยู่ในประเภทที่ 2-3 ได้แก่การใช้เพื่อการอุปโภคและบริโภคโดยต้องผ่านการฆ่าเชื้อโรคตามปกติและผ่านกระบวนการปรับปรุงคุณภาพน้ำทั่วไปก่อนและการเกษตร นอกจากนี้ได้ทำการเผยแพร่ความรู้ให้กับท้องถิ่นโดยเน้นหนักถึงกลุ่มเยาวชน นักเรียน ครู-อาจารย์ และตัวแทนชุมชน โดยการอบรมเชิงปฏิบัติการ 3 ครั้งในแต่ละพื้นที่ เพื่อให้ผู้เข้าร่วมสามารถดำเนินการเก็บตัวอย่าง และสามารถนำข้อมูลที่ได้มาสรุปและจัดสร้างเป็นองค์ความรู้ในการใช้สิ่งมีชีวิตติดตามตรวจสอบคุณภาพน้ำในชุมชนแม่น้ำแม่ยวมร่วมกับองค์ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นผ่านการจัดการระบบเหมืองฝาย และพีกรรมอนุรักษ์ต้นน้ำ ส่งเสริมให้ชุมชนสามารถติดตามตรวจสอบคุณภาพน้ำด้วยตัวเองได้ต่อไป จากข้อมูลของผู้ร่วมโครงการ ผลการศึกษาจากพบว่าพื้นที่เก็บตัวอย่างในลุ่มน้ำแม่สะเรียงส่วนใหญ่คุณภาพน้ำปานกลาง และว่าสาหร่ายขนาดใหญ่และแมลงน้ำที่มีแนวโน้มสามารถนำมาใช้เป็นดัชนีบ่งชี้คุณภาพน้ำอย่างง่าย และสามารถสร้างคู่มือการใช้สิ่งมีชีวิตที่สามารถตรวจสอบคุณภาพน้ำในแม่น้ำยวมเพื่อการติดตามตรวจสอบคุณภาพน้ำเบื้องต้นได้