การศึกษาฤทธิ์ของสารพฤกษเคมีในกล้วยไม้ป่าและแนวทางการขยายพันธุ์สำหรับชุมชน

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาฤทธิ์การต้านอนุมูลอิสระและฤทธิ์การต้านจุลินทรีย์ของสารสกัดจากดอกกล้วยไม้บางชนิดในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเชียงดาว และเพื่อศึกษาการขยายพันธุ์โดยเทคนิคการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช จากการทดลองพบว่า เมื่อนำดอกเอื้องคำที่ผ่านการอบที่อุณหภูมิ 50 °C แล้วมาสกัดด้วยตัวทำละลายเมทานอล โดยวิธี Maceration และนำไประเหยตัวทำละลายออกด้วยเครื่อง Rotary evaporator แล้วจะได้สารสกัดหยาบที่มีลักษณะเป็นของเหลวหนืด มีสีแดงอิฐ และมีร้อยละผลผลิตที่ได้ของสารสกัดหยาบ เท่ากับ 25.364 จากการศึกษาฤทธิ์ต้านออกซิเดชันของสารสกัดด้วยวิธีดีพีพีเอช (DPPH) และ วิธีวิธีเอบีทีเอส (ABTS) พบว่า สารสกัดมีฤทธิ์ต้านออกซิเดชันโดยมีค่า IC50 เท่ากับ 32.78 mg/mL และ 30.06 mg/mL ตามลำดับ มีค่า VCEAC เท่ากับ 1.64 และ 1.12 mg vitamin C/ g extract ตามลำดับ และค่า TEACเท่ากับ 1.27 และ 1.04 mg Trolox / g extract ตามลำดับ สารสกัดจากดอกกล้วยไม้เอื้องคำสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของแบคทีเรียที่ใช้ทดสอบได้ทั้ง แกรมบวกและแกรมลบ โดยสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของ Bacillus cereus, Staphylococcus aureus, Enterobacter aerogenes, และ Escherichia coli ได้ มีค่าเฉลี่ยเส้นผ่านศูนย์กลางวงใสอยู่ในช่วง 0.77-1.16 cm, 0.79-1.37 cm, 0.97-1.56 cm และ 0.77-0.99 cm ตามลำดับ การศึกษาแนวทางในการขยายพันธุ์ต้นอ่อนเอื้องคำด้วยเทคนิคการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชอย่างง่ายโดยการนำต้นอ่อนในสภาพปลอดเชื้อมาเพาะเลี้ยงบนอาหารวุ้นสูตร Vacin and Went (VW) เป็นชุดควบคุม เปรียบเทียบกับอาหารเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชอย่างง่ายที่เตรียมจากสารละลายสำหรับปลูกพืชโดยไม่ใช้ดิน สูตรกิตติศักดิ์ (KS, 2558) ความเข้มข้น 0KS, 1/5KS, 2/5KS, 3/5KS, 4/5KS และ KS เติมน้ำตาล 20 g/L ปรับ pH เป็น 4.9 เติมผงวุ้น 7 g/L นำไปต้มจนวุ้นละลาย แล้วรอให้อุณหภูมิของอาหารลดลงถึง 60°C จึงเติมน้ำยาฟอกผ้าขาว Haiter 0.5 มิลลิลิตรต่อลิตร เพื่อฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ จากนั้นนำไปเลี้ยงในสภาวะให้แสงเป็นเวลา 16 ชั่วโมงต่อวัน ความเข้มแสง 2,000 ลักซ์ เป็นเวลา 4 สัปดาห์ ในห้องไม่ควบคุมอุณหภูมิ เปรียบเทียบกับห้องควบคุมอุณหภูมิ 25°C รวม 14 ชุดการทดลอง ผลการทดลองพบว่าต้นอ่อนเอื้องคำที่เพาะเลี้ยงบนอาหารวุ้นสูตร KS ในห้องไม่ควบคุมอุณหภูมิ ให้ความสูงเฉลี่ยของต้นอ่อน 2.2000 cm ซึ่งสูงกว่าการพาะเลี้ยงบนอาหารสูตรมาตรฐาน คือ VW อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ นอกจากนี้ยังมีความยาวใบเฉลี่ย 2.8333 cm มากกว่าทุกชุดการทดลองอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ที่ระดับนัยสำคัญ 0.05 ดังนั้นอาหารวุ้นสูตร KS จึงสามารถนำมาใช้เพื่อขยาบพันธุ์เอื้องคำทดแทนอาหารสูตร VW ได้อย่างมีประสิทธิภาพ อีกทั่งยังมีขั้นตอนการเตรียมที่ง่าย อุปกรณ์ และสารเคมีที่สามารถหาซื้อได้ง่ายในท้องตลาด และมีราคาถูก นอกจากนี้เมื่อเปรียบเทียบอาหารสูตรเดียวที่เพาะเลี้ยงในอุณหภูมิแตกต่างกันยังพบว่าการเพาะเลี้ยงต้นอ่อนในห้องไม่ควบคุมอุณหภูมิจะมีการเจริญเติมโตมากกว่า และทุกชุดการทดลองยังสามารถชักนำให้ต้นอ่อนเกิดรากได้ 100% ดังนั้นการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชในห้องที่ไม่ควบคุมอุณหภูมิจึงเป็นที่หนึ่งทางเลือกสำหรับการประหยัดต้นทุนในการติดตั้งเครื่องปรับอากาศ และลดการใช้พลังงานไฟฟ้าได้มากเป็นแนวทางในการส่งเสริมให้เกษตรกรสามารถนำไปประยุกต์ใช้กับพืชชนิดอื่น ๆ ได้ในอนาคต